Ćwiczenia fizyczne mają ogromny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu człowieka. Aby utrzymać ciało we względnej homeostazie, niezbędna jest współpraca pomiędzy wieloma układami ciała, w tym z układem hormonalnym. Następstwem aktywności fizycznej jest m.in. wzrost temperatury ciała, wzrost ciśnienia tętniczego krwi czy wzrost tętna – w normalnych warunkach takie objawy świadczyłyby o stanie chorobowym. Na szczęście nasze organizmy doskonale adaptują się do bieżących zmian, a aktywność fizyczna, mimo jej „negatywnych objawów”, ma dobroczynny wpływ na zdrowie.
Regularne ćwiczenia fizyczne o umiarkowanej intensywności zalecane są każdemu, niezależnie od szerokości geograficznej czy warunków życia. Warto jednak znać umiar w trenowaniu. Umiarkowanie intensywny trening, wykonywany kilka razy w tygodniu - poprawia nasze zdrowie, jednak uprawianie aktywności do utraty tchu, może zbyt silnie obciążać układ hormonalny. Dopóki nie jesteśmy profesjonalnymi sportowcami, stawiajmy na rozsądek – aby aktywność fizyczna była dla nas bezpieczna.
Wysiłek fizyczny a… odwodnienie
Aktywność fizyczna jest ściśle powiązana ze zmianami, w obrębie gospodarki wodnej organizmu. W trakcie wysiłku wzrasta temperatura ciała, dzięki czemu więcej się pocimy, a przyspieszony oddech, powoduje zwiększenie wydalania pary wodnej z organizmu. Gdyby nie mechanizmy wypracowane przez układ endokrynologiczny, w trakcie aktywności fizycznej, drastycznie spadałaby nasza objętość krwi i ciśnienie tętnicze. Na szczęście, na straży stoi układ renina-angiotensyna-aldosteron – to dzięki niemu wzrasta ciśnienie tętnicze krwi, a organizm zatrzymuje sód i wodę, nie doprowadzając do odwodnienia. Oczywiście, układ ten jest w stanie pracować, pod warunkiem prawidłowego nawodnienia – dlatego tak ważne jest spożywanie płynów w trakcie treningu.
Potreningowa anemia
Dzięki działaniu aldosteronu, nawet przez dwie doby po treningu, krew pozostaje w zwiększonej objętości, poprzez zmniejszoną filtrację w nerkach. Dzięki temu, krew jest mocno rozrzedzona, co skutkuje mniejszym stężeniem erytrocytów czy hemoglobiny. W takim wypadku wyniki badań morfologii krwi, wykonane po treningu, mogą błędnie wskazywać na anemię. Objętość krwi i stężenie jej elementów morfotycznych, wracają do normy po czasie. Osoby trenujące, które chorują na niedokrwistość, powinny regularnie monitorować swoje wyniki krwi.
Ćwiczenia fizyczne dla insulinoopornych
Wysiłek fizyczny powoduje zarówno chwilowe, jak i długotrwałe zmiany w organizmie, związane z regulacją gospodarki wodno-elektrolitowej oraz metabolizmu składników odżywczych. Priorytetem organizmu w trakcie aktywności sportowej, jest zwiększenie dostępności i tempa metabolizmu składników, potrzebnym mięśniom do pracy. Takim składnikiem jest m.in. glukoza, której stężenie we krwi wzrasta w trakcie wysiłku - pod wpływem glukagonu, adrenaliny, noradrenaliny i glikokortykosteroidów. Z drugiej strony, dzięki insulinie, (czyli hormonowi antagonistycznemu dla glukagonu) wychwyt glukozy przez pracujące mięśnie jest ułatwiony. To właśnie dzięki temu mechanizmowi, regularna aktywność fizyczna jest zalecana, w celu regulacji gospodarki glukozowo-insulinowej w organizmie. Ćwiczenia fizyczne zmniejszają insulinooporność.
Trening na spalanie tkanki tłuszczowej
Tkanka tłuszczowa to nasz własny magazyn energii, na wypadek niskiej dostępności innych, łatwiejszych do zmetabolizowania źródeł energii (np. węglowodanów). Gdy w trakcie wysiłku zaczyna brakować węglowodanów na bieżące potrzeby, organizm czerpie brakującą energię właśnie z tkanki tłuszczowej. W ten proces zaangażowany jest kortyzol - hormon stresu. Jego stężenie we krwi wzrasta wraz z początkiem treningu, co rozpoczyna procesy rozpadu trójglicerydów do wolnych kwasów tłuszczowych. Następnie, procesami spalania wolnych kwasów tłuszczowych zajmuje się już nie tylko kortyzol, ale także katecholaminy i somatotropina.
Aktywność fizyczna a zmniejszenie ryzyka raka piersi
Aktywność fizyczna zmniejsza stężenie hormonów płciowych poprzez wzrost poziomu globuliny, wiążącej hormony płciowe (SHBG) we krwi. Jest to szczególnie ważne w przypadku profilaktyki raka piersi. Estrogeny, wydzielane w nadmiarze, mogą przyczyniać się do namnażania komórek nowotworowych w gruczołach piersiowych. W badaniu Alberta Physical Activity and Breast Cancer Prevention Trial, obejmującym 320 kobiet w wieku menopauzalnym, udowodniono, że regularna aktywność fizyczna korzystnie wpływa na profil hormonalny kobiet w okresie menopauzy, a tym samym zmniejsza ryzyko wystąpienia raka piersi.
Testosteron
Aktywność fizyczna u mężczyzn, zwiększa stężenie testosteronu we krwi. Badania pokazują, że im większe grupy mięśniowe zaangażowane są w ćwiczenia, tym więcej testosteronu pojawia się w krwioobiegu. Najlepsze rezultaty w tym zakresie, występują przy treningu siłowym (w porównaniu do treningu wytrzymałościowego). Nie ma jasności co do mechanizmu powysiłkowego stężenia poziomu testosteronu u kobiet. Może to być szczególnie istotne dla Pań, zmagających się np. z zespołem policystycznych jajników (PCOS). Z jednej strony, aktywność fizyczna w formie treningu siłowego, może przyczyniać się do zwiększenia stężenia testosteronu we krwi, a z drugiej - ćwiczenia siłowe są doskonałym elementem leczenia otyłości i insulinooporności, która bardzo często współwystępuje z PCOS. Z pewnością regularna aktywność fizyczna u kobiet z zaburzeniami endokrynologicznymi, przynosi więcej korzyści, niż negatywnych skutków.
Źródła:
Kinga K. Borowicz, Aspekty biochemiczne i patofizjologiczne aktywności fizycznej, 2013.
Dr hab. n. med. Maria Litwiniuk, dr n. med. Izabela Kara, Aktywność fizyczna a nowotwory, 2012.
Marta Anna Stachowicz, Anna Lebiedzińska, Dieta a testosteron w organizmie sportowca, 2015.
